18 KASIM 1921 GÜNÜ GELEN EMİRLE “EĞİRDİR MENZİL HAT KOMUTANLIĞI"NIN KURULUŞU KUTLU OLSUN!!!
Öğr. Gör. Çetin MEYDAN
İSUBÜ Eğirdir Meslek Yüksekokulu
18 Kasım 2020
Çok önemli bir coğrafyada yaşadığımızı şimdiki ve gelecek nesillere anlatmamız gerekiyor.
Bugün 18 Kasım 2020... “18 Kasım 1921 Günü Gelen Emirle “Eğirdir Menzil Hat Komutanlığı" Kuruluşunun 100. Yılını kutluyoruz.
Büyük Taarruz’da 15 Ekim 1921’de oluşturulan “SAD TAARRUZ PLANI” çerçevesinde “EĞİRDİR MENZİL HAT KOMUTANLIĞI” kuruldu. Eğirdir Gölü’nden Afyon Kocatepe’ye her türlü lojistik destek, Eğirdir Gölü üzerinde oluşturulan “Su Yolu” ile gönderildi. Eğirdir Tren Garı bu komutanlığın merkezi oldu.
Bu komutanlığa bağlı on adet müfreze oluşturuldu. Dönemin istihbarat merkezi Eğirdir’e taşındı. İzmir-Aydın-Eğirdir Demiryolu Hattı Yönetimi Eğirdir’e taşındı. Eğirdir’e Büyük Taarruz döneminde yüz bine yakın asker gelerek cepheye sevk edildi. Üç bine yakın yaralı asker Eğirdir’e geri getirildi.
Bu bilgileri size, araştırmacı yazar ve emekli öğretmenimiz Recep BOZKURT’un; Büyük Taarruz öncesi, sırası ve sonrasında tüm yaşananları Eğirdir’de yaptığı araştırmalar, tarih kitapları ve Genel Kurmay Arşivlerinden yararlanarak yazdığı “ULUSAL KURTULUŞ SAVAŞINDA EĞİRDİR” isimli kitabından aktarıyorum. Kendisine teşekkür ediyorum. Kendi cümlesini de burada aktararak saygılarımı sunuyorum. “BU TOPRAKLAR KOLAY VATAN OLMADI.”
Tüm bu yaşananlar ışığında Eğirdir Gölünün Kurtuluş Savaşı’ndaki önemini gelecek nesillere aktarmak için, “Eğirdir Menzil Hat Komutanlığı“nın kurulduğu 18 Kasım 1921 günü anısına; 2020 yılında 100. yılını kutlayarak takip eden yıllarda da her yıl 18 Kasım tarihinde Eğirdir Tren İstasyonundan başlayarak teknelerle Kaşıkara’ya, oradan da Şuhut’a tarihi yolculuğu tekrar yaşatmak için, Isparta Valiliği, Eğirdir Kaymakamlığı, Eğirdir Belediye Başkanlığı ve Eğirdir Dağ Komando Okulu ve Eğitim Merkezi Komutanlığı işbirliğindeki törenler ile, bu özgürlük yolunu ülke gündemine taşımamız gerekmektedir.
Bu önerimi 06 Mart 2020 günü Isparta Kültür ve Turizm İl Müdürlüğü konferans salonunda “Ulusal Kurtuluş Savaşında Eğirdir” kitabının yazarı Recep Bozkurt’un konferansında; Isparta Valisi Sayın Ömer SEYMENOĞLU’na bir dosya halinde vermiş idim. Sayın Valimiz de Isparta Kültür ve Turizm İl Müdürü Sayın Ali GÖÇER’e bu konuda bir çalışmanın yapılması talimatını vermişti. Dokuz aydır devam eden çalışmaların sonucunu merakla beklemekteyim.
***
SAD TAARRUZ PLANI VE EĞİRDİR
Sakarya Meydan Savaşından sonra Yunanlılar Eskişehir- Afyon Hattına çekilmişlerdi. İngiliz ve Yunanlılar İstanbul Hükümeti’ni de yanlarına alarak bu bölgede “Batı Anadolu Muhtar Hükümeti” kurmayı hedefliyorlardı. Bu TBMM’ye karşı bir hareketti. (Ulusal Kurtuluş Savaşında Eğirdir - S.178)
SAD TAARUZ PLANI çerçevesinde 15 Ekim 1921 tarihinde Genelkurmay Başkanlığı’nın Batı Cephesi Komutanlığı’na, buradan da 1. Ordu Komutanlığı’na gönderilen emirde “Akşehir-Eğirdir-Dinar Menzili”nin acilen kurulması, ordu için hayati derecede önem kazanacak olan Eğirdir-Baladız-Dinar Demiryolu Hattı’nın düşman tarafından ele geçirilip tahrip edilme ihtimali karşısında da her türlü önlemler alınmalıdır” denilmektedir. (Ulusal Kurtuluş Savaşında Eğirdir - S.179)
EĞİRDİR MENZİL HAT KOMUTANLIĞI
18 Kasım 1921 günü gelen emirle “Eğirdir Menzil Hat Komutanlığı" kuruldu. (Ulusal Kurtuluş Savaşında Eğirdir - S.190)
Bağlı birimler;
Eğirdir Bahriye Müfrezesi
Eğirdir Yakacak Müfrezesi
Eğirdir Menzil Hastanesi
Eğirdir Menzil Hayvan Hastanesi
Eğirdir Temizlik İstasyonu
Eğirdir Mühimmat Deposu
Eğirdir Yiyecek Deposu
Eğirdir Sıhhiye Araçları Deposu
Eğirdir Donatım Yapım Yeri Ve Deposu
Eğirdir Haber Alma Merkezi
Antalya’dan Baladız’a oradan trenle Eğirdir İstasyonu’na ve göl yolu ile cepheye;
21 Uçak,
50 Nakil Aracı,
Yüzlerce Otomobil Parçası,
150 Ton Akaryakıt,
Her Çeşit Tıbbi Malzeme,
Kömür, Demir, Bakır Tel,
32 Bin Takım Elbise,
14 Bin Çadır,
25 Bin Sırt Çantası,
Binlerce Battaniye,
Tıbbi Malzeme,
9 Uçak, Tonlarca yiyecek taşınır. (Sf.211)
Eğirdir’e karayolu ile getirilen yiyecek maddeleri, lojistik malzemeler, Eğirdir’den 15 vagonlu 2 katar ile sürekli taşınarak Dinar’a oradan karayolu ile Çal ve Sandıklı bölgesindeki birliklere taşınır. (Ulusal Kurtuluş Savaşında Eğirdir - Sf.212)
AKŞEHİR-EĞİRDİR MENZİL HATTI
Bu hatta 6 Temmuz 1922'den itibaren günde 500 ton malzeme taşınıyordu.
Bunun için; (Ulusal Kurtuluş Savaşında Eğirdir - Sf.214)
3 Çift Atlı Araba Kolu 8’er Kolda 32 Araba)
6 Ağır Kağnı Kolu (Her Kolda 50 Kağnı)
5 Deve Kolu (Her Kolda 90-100 Deve)
10 Merkep Kolu (Her Kolda 100 Merkep)
5 Hafif At Arabası Kolu ( Her Kolda 35 Araba) görev aldı. Akşehir’den Höyük İskelesi’ne gelen malzemeler ya direkt Kaşıkara’ya ya da Eğirdir İstasyondaki Menzil Depolarına ihtiyaca göre götürüldü.
Eğirdir’deki Depolara Gelen Malzemeler;
150 Sandık Yumurta El Bombası,
20 Sandık Tüfekçiyef El Bombası,
70 Sandık Osmanlı Piyade Fişeği,
20 Sandık İngiliz Piyade Fişeği,
730 Atım Çabuk Ateşli Sahra,
400 Atım Alman Sahra,
400 Atım 105 Lik Dağ Obüs
1500 Adet Seri Sahra,
749 Adet Seri Dağ Sayfa -217
580 Kudretli Dağ,
200 Dağ Obüsü Mermisi,
80 Sandık Alman,
121 Sandık İngiliz,
250 Sandık Mahlier,
400 Sandık Rus,
9 Sandık Fransız,
250 Atımlık 75 Mm Seri Sahra,
240 Atımlık Kudretli Sahra
1100 Atımlık Kurpdağ,
700 Atımlık Rus Dağ,
1650 Atımlık 105 Mm Sahra Obüs,
240 Atımlık Erhart Dağ, 700 Obüs, 300 Avusturya Dağ Mermisi
Büyük Taarruz ve savaş günlerinde bölgedeki insan sayısı 200 bin kişi idi. Höyük-Örkenez arasına dekovil hattı kurulur. Anamur – Silifke’de bulunan Yunan Ve Fransızlara ait raylar sökülerek buraya getirilir. (Ulusal Kurtuluş Savaşında Eğirdir - Sf.192)
Tüm bu malzemelerin depolardan sahile ve Kaşıkaraya’ya taşınmasında tüm Eğirdirliler görev aldı. (Ulusal Kurtuluş Savaşında Eğirdir - Sf.218)
EĞİRDİR KAŞIKARA MENZİL HATTI
Bu hatta göl üzerinde (100 ton çekme kapasiteli) Mersin Römorkörü
30’ar Tonluk 4 Duba,
25 Tonluk 6 Motor,
1 Filika Ve ihtiyaç kadar kayık tahsisi 23 Ekim 1921 Tarihinde Batı Cephesi Komutanlığı’nca yapıldı. (Ulusal Kurtuluş Savaşında Eğirdir - Sf.218)
Eğirdir Altınkum Plajında, Gelendost Höyük'te ve Yalvaç Aşağıkaşıkara'da 1200m. uzunluğa yakın iskele yapıldı.
Birinci Ordu taarruza katılan askerlerin yüzde 20'sinin yaralanacağını hesap ederek 2500-3000 yaralının Şuhut-Kaşıkara-Eğirdir hattına taşınması ve tedavisi için hastaneler ve bakımevleri kurulması talimatını vermiş.
10 Vagon, Hızırbey Camisi, Can Ada'da oluşturulan Hastane, Yeşilada'daki büyük evler bunun için hazırlanmıştır. Ayrıca trenle Isparta ve Burdur’a hastanelere yaralılar taşınmıştır. Bu hattan her gün 6 ton yiyecek, 20 ton cephane taşınmıştır.
EĞİRDİR’DE BÜYÜK TAARRUZ GÜNLERİ
Antalya-Burdur-Baladız-Eğirdir Hattı İle Akşehir-Höyük-Eğirdir Hattından gelen mühimmatı taşımak için Isparta, Burdur illerinden toplanan kağnı, deve, mekkare, öküz ve eşeklerden oluşan 111 kollu üç katar daha oluşturuldu. Katarların başında binbaşılar, her 10-12 kol için yüzbaşılar görevlendirildi. (Ulusal Kurtuluş Savaşında Eğirdir - Sf.225)
18 Ağustos 1922 gününden itibaren günde 968 ton yük taşınır hale geldi. (Ulusal Kurtuluş Savaşında Eğirdir - Sf.227)
Taşımalar düşmana fark edilmemek için gece yapılıyor, bölgemizde yapılan haberleşmeler casusluğa karşı sansür uygulanıyordu.
Yine bu günlerde göle 70 ton çekiş güçlü bir motor daha indirildi. (Ulusal Kurtuluş Savaşında Eğirdir - Sf.236)
Cepheden yaralılar Eğirdir’e naklediliyor, 500 yataklı hastane dolmuştu. Hızırbey, Yazla Camisi, Kesiktaş’taki mescitler, büyük konaklar yaralı doluydu.
EĞİRDİR MENZİLİ VE EĞİRDİR BAHRİYESİNİN KURULMASI ÖNCESİ
- Dünya Savaşında Enver Paşa’nın emriyle 500 kişilik bir vapur getirilmişti. Bu vapur 1. Dünya Savaşı ve İstiklal Harbi’nde asker, erzak taşımıştı” diyor, Ethem Kartal. (Ulusal Kurtuluş Savaşında Eğirdir - Sf.202)
Ankara yakınlarında kanlı ve boğaz boğaza savaşlar devam ederken yunan ordusunun bir kolu da sandıklı üzerinden Isparta’ya yönelmişti. Sandıklı iki kez işgal edilmiş, Keçiborlu tehdit altına girmişti. Isparta ve Eğirdir çalkalanmakta göç hazırlıklarına başlanmıştı.
Ethem Kartal o günleri şöyle anlatıyor:
Eğirdir’in düşman eline geçebileceği düşünülerek Eğirdir Kaymakamına “Eğirdir'i Boşaltın” emri verilmiş, Kaymakam Sulhi Bey "düşman Eğirdir’e yaklaşmadıkça boşaltmam, ne zaman düşman Miskinler Mevkiinde tepelerde görülürse o zaman boşaltırım” diyerek valilik emrine uymaz.
Düşmanın bölgeye gelmesini önlemek için 25 Ağustos 1921 tarihinden itibaren Uşak-Dinar arası on adet demiryolu köprüsü tahrip edilir. Dinar Eğirdir Demiryolu Türk Ordusu için önem kazanır. (Ulusal Kurtuluş Savaşında Eğirdir - Sf.168)
7-8 bin kişilik 4. Yunan tümeni Afyon’dan güneye yönelmiş yunan uçakları Eğirdir üzerinden uçmaya başlamıştı.
Afyon-Çay arasındaki savaşlara destek için Eğirdir’den yardım istendi. 50 er ve 29 süvari 1. Tabura gönderildi.
Tekalifi Milliye emirleri çerçevesinde ilçe ve köylerde kurulan komiteler vasıtasıyla Afyon Cephesine de ihtiyaç duyulan her türlü malzeme toplanmış, ayrıca Eğirdir’e trenle gelen her çeşit malzeme Altınkum yakınındaki limana taşınmış, kayık ve mavnalarla Höyük ve Aşağı Kaşıkara’ya gönderilmiş, oradan da insan sırtında taşınarak sultan dağları aşılarak cepheye ulaştırılıyordu. (Ulusal Kurtuluş Savaşında Eğirdir - Sf.169)
İzmir Aydın Demiryolu 1 Kasım 1912’de Eğirdir’e gelebilmişti. (Ulusal Kurtuluş Savaşında Eğirdir - Sf.183) İngilizlere verilen imtiyaz ile bu yol inşası 1856 yılında başlamıştı.
1914 yılından itibaren Fransızlar "Eğirdir Şimendifer İşletme Kumpanyası” ile Eğirdir Gölü üzerinde ulaşım imtiyaz hakkı elde etmiş, 24 saat taşımacılık yapmaktaydılar.
1921 yılı başlarında her gün Eğirdir-Höyük-Kaşıkara, Höyük-Kaşıkara arasında 180-200 tonluk sevkiyat yapılmaktaydı. (Ulusal Kurtuluş Savaşında Eğirdir - Sf.185) Eğirdir’e gelen malzemeleri korumak için istasyon civarında onlarca depo yapıldı.
06 Temmuz 1920 den itibaren TBMM Anadolu’da ki tüm demiryollarına el koydu. (Ulusal Kurtuluş Savaşında Eğirdir - Sf.189)
21 Haziran 1921 / 06 Kasım 1922 Arası İzmir-Aydın- Eğirdir Demiryolu Hattı Yönetimi Eğirdir’e taşındı.
İngilizler demiryolunun sağı ve solunda 20 şer km lik içeriye olan alanda maden, orman, arkeolojik alan ve taş ocaklarına el koymuşlardı."
Kaynak: Bozkurt, Recep, Ulusal Kurtuluş Savaşında Eğirdir, Atak Matbaacılık Yayıncılık ve Ambalaj. Ltd.Şti, 2014, İstanbul
- YILINDA BÜYÜK TAARRUZ,
EĞİRDİR GÖLÜ – AFYON KOCATEPE
TÜRKÜN ÖZGÜRLÜK YOLU
18 Kasım 1921/ 09 EYLÜL 1922