İÇ SULAR KAPTANI ALİ DEMİRAL’IN SEYİR DEFTERİ…
Zeki TARHAN – ANKARA
Beşinci Bölüm
“ATIVE ÇEKİVE GAVİNNE!!!”, bir zamanların Eğirdir halkının diline pelesenk ettiği, özlü söze dönüşen ve de nesilden nesle aktarılan bir “motto”dur. Yazı dizimizin bu beşinci bölümünde; ATIVE ÇEKİVE GAVİNNE’den bugün nereye geldik, bunu irdeleyeceğiz… Hadi başlayalım…
***
Köprü başındaki hayvanat bahçesi içerisinde bulunan balık havuzlarına atılıp, KAVİNNE olarak adlandırılan ve gerçekten kavinneye benzeyen bu balık, bizim çocukluğumuzun neredeyse her öğün yediğimiz damak tadımızın “gavinne”si miydi?!!!
Su ürünleri Araştırma Enstitüsü Müdürlüğümüzün, ISPARTA İLİ BALIK FAUNASI adıyla 2005 / Haziran ayında yayınladığı ve proje liderliğini Vedat YEĞEN ile birlikte Prof. Dr. Süleyman BALIK’ın yaptığı yayında; ilk bulunuş yerinin (Terra Typica) Eğirdir Gölü olduğu, Türkçe adının “EĞİRDİR YAĞ BALIĞI” ve yerel adının ise “KAVİNNE” olduğu belirtiliyor.
Balığın Biyo-Ekolojisinde ise; “Sadece Eğirdir Gölü’nden bildirilen bu tür, SUDAK aşılandıktan sonra gölde nesli tükenmiştir.” Saptaması yapılırken, Bölgedeki dağılımı için de; “Yaptığımız çalışmada, KÖPRÜÇAY’ın büyük bir bölümünde yayılım gösterdiği tespit edilmiştir.” denilmekte…
***
Şimdi gelelim, İç Sular Kaptanı Ali DEMİRAL’ın SDÜ Eğirdir Su Ürünleri Fakültesi Öğretim Üyesi Prof. Dr. Fahrettin KÜÇÜK ile birlikte yaptıkları çalışmalardan sonra, Ali Kaptan' ın son gelişmelerden haberdar olmadığı dikkate alındığında, bakın neler oluyordu…
Gelin burada, Prof. Fahrettin KÜÇÜK hocamıza bir kulak verelim ve yıllar sonra, kaybolan / yok olan “gavinne” yi keşfedip balığa kendi adını veren ve “fahrettini” olarak tanımlayan Fahrettin hocamızı dinleyelim:
“… Pseudophoxinus handlirschi (kavinne) için erken kayıtlar Eğirdir Gölü'nden Kosswig ve Geldiay (1952), Numann (1958) ve Akşıray'dan (1961) alınmıştır (Şekil 2). Isparta Tarım İl Müdürlüğü kayıtlarına göre (1985), Eğirdir Gölü'nde 1958–1961 döneminde 175 ton P. handlirschi hasadı yapılmıştır. Bu hasat, C. carpio, V. vimba, C. pestai ve P. handlirschi'den oluşan toplam hasatın %20,5'ini oluşturmaktadır. 1990–2010 döneminde Eğirdir Gölü ve bağlantılı olan Kayaağzı, Karaot ve Mücevre dereleri, Yalvaç, Gelendost ve Çayköy dereleri gibi sularda çeşitli balıkçılık seferleri ve gözlemleri yapılmıştır. Tüm avlanma çabalarına rağmen (örneğin, Van Neer ve diğerleri, 2000, 2008), tek bir P. handlirschi bireyi bulunamamıştır. Bu tür ayrıca Campbell (1992) tarafından araştırılan sudak mide içeriğinde de bulunamamıştır. Yakın zamana kadar bu tür hatalı olarak Köprüçay Nehri'nin yukarılarından bildirilmekteydi (Küçük, 1998; Küçük ve İkiz, 2004; Yeğen ve diğerleri, 2006). Aslında, Van Neer ve diğerleri tarafından şüphelenildiği (2008: 309-310, Köprüçay örnekleri tabloda Pseudophoxinus cf. handlirschi olarak etiketlenmiştir) ve ilk kez Küçük ve diğerleri (2009) tarafından açıkça belirtildiği üzere yakından ilişkili bir türdür. Daha sonra Freyhof ve Özuluğ (2009) Köprüçay popülasyonunu yeni bir tür olan Pseudophoxinus fahrettini olarak tanımlamışlardır. Bu bulgular P. handlirschi'nin sadece Eğirdir Gölü'nde yaşadığını göstermektedir.”
***
“… Son 20 yılda yapılan saha çalışmaları ve gözlemlerin yanı sıra yaşlı balıkçılar ve yerel halkla yapılan görüşmeler değerlendirildi. Resmi bir kayıt veya yayın olmamasına rağmen, P. handlirschi'nin A. akili ile aynı nedenle, yani 1955 yılında Eğirdir Gölü'ne tanıtılan S. lucioperca'nın yırtıcı etkisi nedeniyle 1970'lerin başında neslinin tükendiği görülmektedir (Numann 1960: 40, 1961: 788). P. handlirschi'nin yok olma süreci yaklaşık 25 yıl, A. akili'nin ise yaklaşık 15 yıl sürmüştür.
Simpatrik cyprinid türlerine kıyasla bu iki türün (Kavinne ve Gövce ) predasyon baskısına karşı daha yüksek duyarlılıklarının ardındaki nedenlerin, pelajik yaşam tarzları ve yaşamlarının bazı aşamalarını (üreme aşaması gibi) akarsularda, nehirlerde ve kanallarda geçirememeleri olduğu düşünülmektedir, böylece tüm gelişim evrelerinde sudak tarafından avlanmaktadır. Sonuç olarak, son IUCN değerlendirmesinde (IUCN 2010.4) Kritik şekilde tehlikede (CR, A2ae) olarak etiketlenen P. handlirschi türünün durumu EX (soyu tükenmiş) olarak değiştirilmelidir.”