BÖLÜM - 31
ISPARTA DÜĞÜNLERİ
Evlilik, sadece kız-erkek bağı ile kurulan aile yapısı olmayıp yeni akrabalık temellerinin atıldığı sosyal ve kutsal bir anlayıştır. Bu yüzden Türklerde evlilik etnik derinliklere sahiptir. Toplum varlığının ana kaynağı aile, sosyal yaşayışın temel geleneği evliliktir. Kültürel birikim, yuva kurmayı sağlarken akrabalığın genişlemesine neden olur. Isparta bu özellikleri taşıdığı için birçok ille yarışır durumdadır(1).
Isparta’da da düğünler tüm ülkemizde uygulandığı gibi evlilik(gelin) ve sünnet düğünü olmak üzere ikidir. Her ikisinin de kendine göre usulleri vardır ki bunlar Isparta’nın süregelen düğün gelenekleridir.
Evlilik düğünlerinde kız beğenme olayı Isparta’da iki şekilde karşımıza çıkmaktadır. Bunlar ya görücü usulü ya da kız erkek tanışıklığı iledir. Kızlar, Eğirdir’de Pınar Pazarı; Isparta’da Ayazmana Mesiresi, Gölcük Mesiresi; Sorkuncak’ta Sorkun Yaylası; Senirkent’te Üzümlük Mesiresi; Sütçülerde Dut Festivali, Uluborlu’da Kiraz Festivali gibi etkinliklerde izlenir, seçilir.
Eskilerde kalıp günümüzde kayba uğrayan görücü usulünde erkek ailesinin beğendiği kızın evine haber verilerek ziyaret gerçekleştirilir. Erkek tarafı kendi akrabalarından birkaç kişiyle kız evine gider. Oturulur, sohbet edilir. Gelin adayı ikramlarda bulunur. Daha önceden haberi alan kız tarafı gelenleri güler yüzle karşılar. Kız anası kızına ikramda kusur etmemesini ve iyi davranması için öğütler verse de kız isterse iyi istemezse kötü davranarak niyetini belli eder. Isparta’nın bazı yerlerinde, Aksu’da görüldüğü gibi, kız tarafı olaya olumlu bakarsa gelenlerin ayakkabılarını ters çevirerek gönüllerinin var olduğunu anlatır(1). Bazı yerlerde kız evine içi su dolu bir bakraç ve içi boş bir testi ile gidilir. Kız, gönlü olursa, bakraçtaki suyu testiye boşaltarak meylini gösterir. Tanışmada adayların yaşları, aile geliri, erkeğin ve varsa kızın işi gibi değerler ortaya konur, konuşulur.
Bu arada oğlan anası veya oğlanın akrabaları, mümkün olduğunca kıza yakın oturur. Bundan maksat kızın teninin ve nefesinin kokup kokmadığını anlamaktır. Ayrıca kızın güzel olup olmadığı, hamaratlığı, becerisi ve ev temizliği yakından izlenir.
Erkek tarafı evden memnun ayrılır ve kızı beğenir ve diğer şartlar uygunsa kız isteme hazırlıklarına başlar. Burada iki yol izlenir. Oğlan, beğenilen kızı ya doğrudan kabul eder (tam görücü usulü) ya da uzaktan görür öyle kabul eder veya etmez.
Görücü yoluyla kız beğenmenin dışında anlaşmalı olan kız ve oğlanın evliliğe giden adımları da yukarıdaki gibi olur. Aileler karşılıklı oturur, birbirini tartar, konuşur. Birkaç gün sonra erkek tarafı kızı istemeye gider. Bu kez kız istenir. Kız tarafı da “evet” derse düğün hazırlıklarına başlanır. Özellikle, “Yük Yığma” denilen bir olgu var ki bu Türkiye’nin her yerinde görülür. Oğlan tarafı kız evine eşyalar gönderir. Eve serilen eşyalar bayanlar tarafından merakla izlenir.
Isparta’da düğünler ya ev düğünü ya da salon düğünü şeklinde yapılır. Her ikisinde de hazırlıklar birkaç gün öncesinden başlar. Uzaktan gelecek akrabalar için ve tanıdıklar için okuyucu veya davetiye çıkarılır. Gelen misafirler için Isparta’nın vazgeçilmez âdeti olan yemek verilir. Ev düğünü ise genelde evin etrafında kurulan kazanlarda pişirilerek verilen yemek bazı kez de düğün yapılacak salonlarda gerçekleştirilir.
Düğünden bir gün önce kız ve oğlan tarafı akraba ve yakın arkadaşları hamama gider. Kız hamamı çok eğlencelidir. Göbek taşını olduran bayanlar def ve dümbelek ile vur patlasın çal oynasın yaparlar. Ayrıca hanımların evlerden getirdikleri sarmalar, dolmalar, börekler, tatlılar göbek taşını doldurur. Hem eğlence hem yeme içme devam ederken oğlan anaları kız beğenmeyi de ihmal etmezler. Beğendikleri kızla yakın ilişki kurmaya çalışırlar. Bu sırada geline kuşanılan ipek peştamal ile sedef nalınlar düğünün en can alıcı görselliğini oluşturur. Aynı şekilde erkek hamamı da aynı şekilde çalgılı çengili geçer. Düğünler çalgılı olduğu gibi çalgısız da olabilir. Her ailenin kendi inanışına göre hareket edilen bu durum Isparta’nın yıllardan beri uyguladığı bir gelenek olarak hâlâ geçerlidir. Isparta düğünlerinde genelde Teke Zortlaması, Erik Dalı Gevrek Olur, Evlerinin Önü Mersin gibi Isparta türküleri okunur.
Sünnet düğünleri de tıpkı ev düğünleri şenliğinde yapılır. Sekiz ve on iki yaş arası çocuklar dinimiz gereği sünnet olurlar ve erkekliğe ilk adımlarını atarlar. Sünnet olacak çocuklar sünnet maşallahlarını giyer ve arkadaşları arasında hava atarak gezer. Sünnet saatinden önce süslenen araba konvoya çıkar ve şehir içinde tur atılır ve düğün salonuna veya eve gelinir. Önceleri gelin ve sünnet gezileri, anılarda kaldığı şekliyle,köylerde atla, köy dışı yerlerde ise fayton ile yapılırken günümüzde otomobiller ile yapılıyor. Sünnetçi geziden sonra devreye girerek, “ucundan azıcık” keser ve çocuğu sünnet eder.
Ispartalı her iki düğünde de mevlüt okutur. Düğün sabahı okunan Kuran’ı Kerim ve mevlütten sonra yemek masalarına geçilir.
Isparta’ya özgü olan düğün yemeklerinde(2) en başta kabunne veya kapama denilen pilav üstü et yemekleri veya kuru fasulye gelir. Önce çorba ile başlayan yemek daha sonra düğün sahibinin isteğine göre kuru fasulye yemeği ya da yine düğün sahibinin isteğine göre kabunne veya kapama etli pilav getirilir. Pilav, bir gün önceden hazırlanan etin suyu ve yeteri kadar tere yağ konarak yapılır ki pilav tereyağsız olmaz. Bundan sonra çam fıstıklı irmik helvası sıraya girer. İrmik helvasının ardından yenilenleri bastırmak anlamında sade pilav getirilir. On kişilik yemek masasının çevresini dolduran misafirler yemekten sonra “Allah’a şükür-yemek duası” yaparak sofradan kalkar. Boşalan masaya sırada bekleyen diğer misafirler oturur.
Yemek hizmetini ise gelinin ve damadın arkadaşları yapar. Masaların düzenlenmesi, temizlenmesi, masaya domates-biber-soğandan oluşan salatayı koymak bu kişilerce yerine getirilir. Yemek işi bittikten sonra düğün sahibi tarafından takılan önlükler ve havlular düğün hatırası olarak hizmet edenler tarafından saklanır.
(1) Mustafa Genç, Isparta Yöresi Evlilik, Güzel Sanatlar Aralık 1919 Dergisi
(2) Isparta Ekspres Gazetesi, Isparta’yı Tanıyalım Yemekler Bölümü
- İlhan ŞİMŞEK