ISPARTA’DA TANZİMAT
Sessiz Bir Devrimin İlk Adımı
“Umut, kumaştan doğar.” Isparta –Burdur bölgesinde yüzyıllarca ev-el tezgâhlarında dokunan Boğasa kumaşlarının mucidi Acem Ermeni’si Boğası Ağa böyle diyordu.
1839’da ilan edilen Tanzimat (Yenileşme) Fermanı, Osmanlı’da batılılaşmanın ilk somut adımıdır. Yenilik rüzgârı, Isparta sancağına 1843’te Celalettin Paşa’nın atanmasıyla ulaşır. Son Yeniçeri Ağası olan Celal Paşa, Isparta’da ikinci evliliğini yapar; bu topraklara gönül verir. Halkın ve esnafın çehresi değişir, yeni bir nefes alınır.(Celal(Celalettin Paşa 2025’ in Isparta Belediye Başkanı Şükrü Başdeğirmen’ lerin büyük büyük dedeleridir.)
Mevlevihane kiler defterlerinden aktarılan notlara göre, Tanzimat’la birlikte esnaf loncaları yeniden canlanır. Esnaf üzerinde cemaat-tarikat baskısı azalır; üretim özgürleşir. Sanat ve zanaat yeniden değer kazanır. Ticaret artık sadece Rum ve Ermenilerin değil, tüm halkın cebine yayılır.
Yahudi tüccarların sancak (Isparta) içine girişini Vali Celal paşa yasaklar. Müslim ve Gayrimüslim esnaf, sadece Dere Andık’ta mallarını bırakıp Sagalassos yoluyla geriye dönerler bundan böyle..
Ticaret mallarını bu tarihte Boduroğlu Osman, Hasanoğlu İbrahim Ağa, Kasti Betros gibi tüccarlar sipariş ettikleri Yahudi mallarını sancak dışından bugün Başkan Başdeğirmen tarafından mesire alanı yapılan Andık suyun başında teslim alırlar. Oradan Burdur’a bir keçi-yolu biçiminde ticaret yolu vardır.
1843’te Sancak Isparta’sındagiyim devrimi başlar: Fes, düğmesiz cübbeler, saltalar, aba kumaşlar, çuha şalvarlar yaygınlaşır. Sancak Isparta’sının erkekleri Orta Doğu insanları gibi karmaşık etek ten oluşan fistan türü etekleri bırakır.
Vali Padişahın emirlerini uygularken Bazı cemaatlere mensup şeyhler halkı galeyana getirmeye, kışkırtmaya çalışırlar.Erkeklerin Orta Doğu insanlarının giydikleri etekleri çıkartmamaları gerektiği konusunda ibadet alanlarında: “Arap giysilerini atmak dinden uzaklaşmak değil midir?” şeklinde vaazlar verirler. Ancak bu çağrı halk indinde karşılık bulmaz. Celal Paşa, tellallar ve davulcular eşliğinde Padişah Abdülmecid’in fermanlarını duyurur.
Celal Paşa, tellallar ve davulcular eşliğinde Padişah Abdülmecid’in fermanlarını duyurur. Kumaşlar Aydın, Bozkır, Gönen, Isparta Rumlarının dokudukları (Emre) tezgâhlarından gelir.
30 Haziran 1843 Cuma günü, Yenice Mahallesi’ndeki namazgâhta yeni giysilerle toplanan halk, bu devrimi taçlandırır. Müslümanlar, Rumlar ve Ermeniler artık aynı kumaşta, aynı umutla buluşur. Giyimde ve sanatta ticarette eşitlik sağlanmaya çalışılır.
***
Ve nihayet…1843 Değişimin sessiz yüzü, kumaşın ve huzurun ortak dili olur…
30 Haziran 1843 Cuma günü Yenice Mahallesi’ndeki namazgâhta yeni giysilerle toplanan halk, bu devrimi taçlandırır. Müslümanlar, Rumlar, Ermeniler artık aynı kumaşta, aynı umutla buluşur. Ispartalı Yörük-Türkmen insanları o tarihten beş yüz yıl öncesi Orta Asya’dan geldikleri, giydikleri giysilere yeniden dönerler.
Isparta’da Yenilik hareketi, sadece bir yasa değil; bir yaşam biçimi, bir ortak gelecek olur.Hızlı bir şekilde Sancak Isparta’sının Müslümanları, Rum ve Acem Ermeni erkekleri etek, fistan görünümlü giysiler çıkarılır. Giyimde-kuşamda Orta doğu insanlarına özenti kalkar. Kavuk yerine fes, etekli giysiler yerine pantolon, şalvar giyilmeye başlanır. Giyimden Ticarete toplumda değişmeler olmuştur.
Karaağaç Boduroğlu Osman, Başköylü Hasanoğlu İbrahim, Başköylü Mustafa, Eğirdirli Sipahioğlu Mehmet, Çelebiler mahallesinden Damgacızade Mahmut efendiler yeni giysilerini giyerler. Çeşitli insanlarımıza ait kölelerden Beşir, Zenci Selim, ve Mercan..ve daha birçok Isparta halkından insanlar yeni, çağa, padişah fermanına uygun giysilerle şimdiki Yenice Mahallesi 2509 sokakta bulunan namazgahta 30 Haziran 1843 Cuma namazına gelinir.
Mevlevihane kiler defterlerinden aktardığım, okuyabildiğim notlara göre, Tanzimat’la birlikte esnaf loncaları din adamlarının baskısından sıyrılırlar. Halk üzerinde bu tarihten sonra Cemaat ve tarikat baskısı azalır. Ziraatta ve esnaflıkta Sanat ve zanaat yeniden değer kazanır, üretim özgürleşir.. Ticaret artık sadece Rum ve Ermenilerin değil, tüm halkın cebine yayılır. Osmanlı’nın ilk kâğıt parası “Kaim-Kayme” Isparta’ ya ulaşır.
Kayme paralar esnafın Müslüman tüccarın kesesinde, belindeki kuşağının bir köşesinde yerini alır.(Sondan üçüncü Sancak Isparta’sının Ahi Kasap Mevlevi dergâh dedelerinden Ali Efendi’nin Mevlevihane kiler defteri içine tuttukları olay notlarından. Son Mevlevi Dedesi Ali Dede Efendi’nin (Aksu) üçüncü kuşak torunlarından Ali Mete Tanrıbilir’ in şahsıma okumam için verdikleri notlardan 1984)Osmanlı’nın Sancak Isparta’ sının Müslümanları ve Gayrimüslimleri Caminin ve Kilisenin gölgesinde tek bir giyside buluşur halk. Araştırma: Bayram AYGÜN -2025-Isparta