ÖLÜMÜ’YLE BUNLARI HATIRLADIM…
Araştırma: Bayram AYGÜN
Emekli Öğretmen/Köşe Yazarı
Memleketimizin, Türkiye’mizin her köşesini, çektiği fotoğraflarla en iyi tanıtan bir Sanatçı’mızı, Ara Güler’i (Aram Güleryan) kaybettik. Allah rahmet eylesin!
İnsan ayrımı, mezhep, din, milliyet, fakir-zengin eleştirisi yapmadan tüm insanları seven fotoğraf sanatçımızı, gezgin gazeteciyi, bir Türk vatandaşımızı kaybetmenin üzüntüsünü yaşıyoruz milletçe.
Eczacı babası, eczacı kimliğiyle memleketimizin inanlarına hizmet etmiş eczacı Dacat Güler. “Ermeni Zorunlu Göçü’nü” (Tehcir Yasası 1917) aldırış etmemiş. Kendini Ermeni asıllı bir Türkiye Cumhuriyeti vatandaşı görmüş, kalbinde hissetmiş, yurdunu, memleketini, memleketimizi terk etmemiş.
Ayırım yapmadan; bizim insanlarımız için uğraş vermiş. Giresun Şebinkarahisarlı sakin bir Ermeni Türk vatandaşı ailesi olarak, hem Osmanlı’da hem Cumhuriyet dönemlerinde memleket severlikleri, hoşgörü anlayışları, sanatçı kişilikleriyle tanınmışlar. Yakınları halen Yaycı köyünde hep doğruluklarıyla, yediden yetmişe dürüst aile olduklarını anlıyoruz.
Rahmetli Ara Güler’i kaybettiğimiz bu günde aklıma Osmanlı dönemindeki Isparta Ermenileri (Acemleri) aklıma geldi. Isparta gülcülüğünü, halıcılığını, sanatsal ve ticari olarak Isparta Rumlarıyla birlikte göklere çıkarmışlar.
Baştan sona, yüz yıllarca Isparta mimarisinde, o zamanın şartlara göre Osmanlı evlerini imar eden sosyal parçamızdı Isparta (Acemleri) Ermenileri.
Zor işlerin insanları oldular düğünlerimizde sanatçı kişilikleriyle, mimaride yaratıcı özellikleriyle, ticarette Osmanlı’nın parasal menfaatlerini gözeten insanlarımızdı.
Isparta Acemleri (Ermenileri) yemek kültürümüze zenginlik kattılar. Isparta’mızın meşhur yemeği Kabüne yemeğinin yaratıcıları oldular. Isparta’ da ilk fırını açan, ilk un değirmenini çalıştıran, ilk kıraathane anlamlı kahvehaneyi açan, ilk sinemayı Ispartalılarla tanıştıranlardı Ispartalı Ermeni komşularımız. Ticarette ve vergi vermede namusluydular. Halen hatıralarıyla sakladığım kahve fincanlarını da dedelerim onlardan satın almışlar. Gözüm gibi korumaktayım..
Ticari girişimcilerdi Isparta Ermenileri. Isparta halıcılığı için Isparta’da ilk “Şark Halı Kumpanyası’nı”, şirketini kurarak halıcılığımızın milletlerarası ticari üne kavuşmasını sağladılar. Isparta Acemhan’da (Ermenihan- Çelebiler Mahallesi) satılan çam ve bakır eşyalarla Ispartalıların tanışması sağlandı. Saçmacı Harimi (Çayboyu Mahallesi) Isparta (Osmanlı) tarihinde Ispartalıların henüz hiç tanışmadıkları sebze ve meyveleri yetiştiren Isparta Acemleri (Ermenileri) tarım alanında da Isparta’mıza hizmet ettiler yüzyıllarca!..
“Biz Müslümanların kutsal üç aylarında, komşumuz Acem Karabetler, bizlere, Müslüman’a saygılarından dolayı üç ay Domuz yemezlerdi” diyen rahmetli büyükannemin sözünü babamdan duymuştum. Hiç unutamam.
Müslümanlar gibi giyinen Isparta Acemleri (Ermenileri), ilk oyalı taş baskı yazmaları İslâm dünyası, Isparta’da, Ermenihan’da (Sülübey Mahallesi İğci sokakta, Acemhan’da) üretmesiyle, ticari satışıyla tanındı.
Isparta Acemlerinin (Ermeni) bir çoğu Müslümanlığı tarih süreci içinde seçtiler ve Isparta’da kaldılar. Isparta Ticaret ve Sanayi odasının kurucularıdır. Hacı Ohannes Ağa, Artin Efendi, Karabet Ağa, Tatyos efendi hem Isparta gülcülük, halıcılık, dokuma, bakırcılık, zahire ticaretine damgasını vurmuş; Isparta tarımına, ticaretine gönül vermiş bizim insanlarımızdı.
Osmanlı idaresi ve bazılarımız, zararlı, çarpık, dış ülkelerden yönlendirilen komitacı Ermenilerle, memleket sever, sanatçı, üretken Ermenileri birbirinden ayıramadı, ayıramadık.
Osmanlı yönetiminin ve Müslüman halkın sevgisini içinde hisseden Isparta Acemleri ile doğru dürüst geçinemedik. Onları dışladık. Sonunda da zorunlu olarak Isparta’mızı terk etmeleri istendi, istedik. Ve o güzel insanları kaybettik. Elimizdi, kolumuzdu, birer kültürel parçamızdı o dostlarımız...
Sanatta, mimaride, ticarette, kültür zenginliğinde o günden bugüne hep geriledik. O güzel insanların yokluğunu hissediyoruz; sanatta, zenaatta, ticarette, mimaride hep onlar vardı. Bizden biri oldular tarih süreci içinde.. Sanatta, ekonomide, namuslu duruşta uzun yıllar kolumuz, kanadımızdı Ermeniler..
Isparta Acemlerinden Karabet Kargıcı, Kirkor Efendi Halep, Şam, Kudüs’te, Süveyş’te Osmanlı askeri olarak savaşıp esir düşmüş Ispartalılardı. Çanakkale’de de iki Ispartalı Ermeni asıllı şehidimiz, dörtde gazimiz vardır.
Her şekliyle, ölümüyle bunları hatırlatan büyük sanatçı Ara Güler’e Allah’tan rahmet dilerim.