Sancak Isparta’sında Bir Koku (MİSPARTA) Bayramı
(Saygıdeğer okuyucular, Isparta da Osmanlı döneminde -savaş zamanları dâhil-Koku bayramı (MİSPARTA) nın Emre ve Temel mahallelerinin kesiştiği Aya Baniye kilise bahçesinde yapıldığını, kilise içinde uzun süre koku üretildiğini Yazar Ispartalı Rum torun Stavros P. Kaplanoğlu Yunanistan’ da, şahsım ise bölgemizde yaptığımız araştırmalarımız sonucunda böyle bir koku bayramının olduğunu söyleyebilirim. Bu ortak keşfimizi sizlerle onurla duyururuz. E. Öğretmen Bayram AYGÜN-Yunanlı Yazar, Akademisyen Stavros P. Kaplanoğlu. 2025 Isparta-Selanik
Sancak Isparta’sında 1814 tarihli Nevbahar İlkbahar (Koku) MİSBAYRAMI her yıl olduğu gibi Aya Paniya kilise bahçesinde yapılması gelenektir. Yeni atanan Teke-Hamit Isparta-Burdur Sancakları Mutasarrıf Valisi yeni gelmiştir. Göreve gelir gelmez İtare ( Sancak Mutasarrıf Valilik İdaresi) Meclisi 10 Nisan 1814 Perşembe günü yeni Vezirlik rütbeli Mutasarrıf Vali Mehmet Vahit Efendi başkanlığında toplanır.
Isparta’nın bağlı olduğu Konya eyalet merkezinden olan Büyük komutan Keçecizade Fuat Paşa’nın babası Keçecizade Osmanlı yöneticisi, Şair-Yazar İzzet Molla’nın Isparta Sancağı koku bayramına davet edilmesi kararı alınır.
Osmanlı şair ve yazarıdır. Kitaplarının hamurunu Konya’ da bastırtmadan önce Sancak Isparta’sının koku üretim merkezi Aya Baniye’ dan getirtirdi. Ayrıca yere sergi olarak serilen keçelik yünlerinin koku şişelerini Isparta’ dan getirtir. Kokulu yünleri odalarına serilmek üzere keçe yaptırırdı. Bundan dolayı Keçecizade lakabıyla anılırdı.
13 Mayıs 1814 Cuma namazı çıkışıyla birlikte günü MİSBAYRAM’I Müslüman ve Gayrimüslimlerin (kendi inançlarına göre) dualarıyla başlayacak. 15Mayıs Pazar günü yarışmalarda en güzel yöre kokularını yapıp şişeleyenlere ödüllerinin verilmesiyle son bulacaktır.
Vilayetler Valisi Mutasarrıf Vali Mehmet Vahit Efendi idare meclisinin açılışında yaptığı konuşmada. “Koku Bayramı Osmanlı eyaletlerinden Bosna da ve bir de Sancak Isparta’sında yapılmaktadır. Hem İslam Hem Hristiyan toplumlarında koku kutsaldır. Her iki dinin muhterem peygamberlerinin sevdikleri ve sahiplendikleri kokuları vardır. “Her Nefes Bir Dua, Her Koku Bir Anıdır” diyerek açılış konuşması nı tamamlar. Isparta Ağlasun yolu üzerinde köprüler yaptırmış birisidir.
Toplantıda Isparta'dan Antalya şose yolunun (Ağlasun Beli) finansmanını sağlayan hayırsever, İdare meclisinin Rum cemaati üyelerinden, afyon sakızı, gülyağı dış satımcısı Hacı İlyas lakaplı İlyas Durmuşoğlu’nun oğlu da vardır. ( İlyas Durmuşoğlu’nun Atina Nea Lonia da bulunan Isparta-Burdur Rumlar Derneği üyesi torunları mevcut) Ispartalı Rum İş insanı Hacı İlyas yaptığı çok sayıda hayır işlerinden dolayı İstanbul hükümetince bir nişan (1821) ile ödüllendirilmiştir.
Karar verilen tarihte İslami duaları dönemin Kadı Müftüsü adına Mevlevi (Ahi Kasap zaviyesi) hanesi dedelerinden Mustafa Yahya Dede yapar. Ortodoks Rum ve Acemler (Ermeni) adına da Metropolit Meletios (Başpapaz) kendi cemaatleri adına dualarını yaparlar. (Kaynak: Ali Dede Efendi-Son Isparta Ahi Kasap Mevlevi Dedesi-Kiler Defteriye-, Stavros P. Kaplanoğlu,)
Dere mahalleli eşraftan Hasan Hocaoğlu Molla Ali torunu Hafız Abdülkadir, Doğancı mahalleli Hizanoğlu Ali Torunu Ali Oğlu Ali ve Acem Ermeni cemaatinden İzolu oğlu Keşiş Nikola koku yarışması hakem kurulu üyeleridir.
Koku bayramı için maddi bağışta bulunan Rum cemaatinden tüccar-hamam işleticisi Sofiya Kahyaoğlu torunu Mete Ülker Hanım Isparta dağlarından, bahçelerinden toplanan, yetiştirilen çiçeklerden elde edilen ve koruyucu macunlarla birlikte toprak kaplarla hazırlanan kokuları koklamak üzere jüri heyeti önünde tek tak açar.
Küpçüoğlu Süleyman, Çömlekçioğlu Süleyman, Rum cemaatinden Dede Vasili Durmuş oğlu Yordan torunu Karanfilli Kına kokusu (Düğünlerde damat ve gelin ile davetlilere sürülmek üzere) birinci seçilir. Kendisine Gönen (Konana) dokuma işi katlı kumaş ile minyatür çok sayıda koku şişesi hediye edilir.
Koku Bayramı alanına giriş yapan her bir insanımıza ”hoş geldiniz” anlamında Temel (Turan) varlıklı Gayrimüslim ailelerinden Codan Baba Hacı Savva’ nin torunu Bayan Codanoğlu Ana toprak ve cam şişeler içinde bulunan birkaç çeşitli kokulardan gelenlerin şakaklarına macunlu gülyağı ağırlıklı sürer.
Müslim ailelerinden Şimdiki Misparta bahçesinde o zamanki Aya Baniye kilisesine ait çan kulesi arkasında Koku bayramına has karanfil kokulu kolyeler gençlere dağıtım yapılır.
Aya Baniye Ortodoks kilise bahçesi ve arkasındaki boş alan Ispartalı Müslim, Gayrimüslim insanlarca, özellikle gençlerce doldurulmuştur. Hatta Sagalassos (Burdur) dan da konuklar gelmiş koku yarışmaya katılmışlardır.
Gül, lavanta, dağ çiçekleri… Hepsi farklı inançlardan insanların evine aynı şişede girmiş. Bu, kokunun dilinin evrensel olduğunu gösterir.
“Yeni MİSPARTA’ da üretilecek kokular herkesin TEN RENGİNE ve TEN KOKUSUNA uygun, evine, duasına dokunan bir ortak miras..” olduğunu bir televizyon yayınında Isparta Belediye Başkanı Şükrü Başdeğirmen açıklamıştı. Hayırlı olsun Isparta’mıza, ülkemize.
Araştırma Bayram AYGÜN 2025-Isparta