“Sessizliğin Kokusu: Dilsiz Osman’ın Ardıç Zaferi”
(Isparta’mızın Sözlü Tarih’inden Bir Araştırma: Bayram AYGÜN-2025)
1 Mayıs 1891 Miladi Cuma günüdür. Cuma namazı çıkışı dualarla yılın Koku (Mis) bayramı Isparta’da başlar. Müslüman, Rum, Acem Ermenileri saf tutmuş. Önce Müslüman hocaların sonra Ortodoks cemaati temsilcileri kendi cemaatlerine has dualarını yaparlar. Metropolit Venedikos, Sancak Isparta’sı Dede Gürcü Yahya Paşa Mutasarrıf Valisi, Isparta Ahi Kasap Mevlevihane dedesi Ali Efendi en önde oturmuşlar.,
Mutasarrıf İl İdare Başkanı, Danabaşzade Hacı Mustafa, Isparta'da Şark Halı Kumpanyası yönetiminden aynı zamanda Mis Koku bayramı destekçilerinden: Halı dış satımcısı Isparta Ermenilerinden Dr. Bodosaki ile Etreli zade Mehmet Efendiler ile davetli İzmir Ermeni iş adamı Agopoğlu yanyana dizilmişer.Temel mahalleli halı atölyesi işleticilerinden Kırbızlı Yanıoğlu Andirye kızı ve Macar Yorgi oğlu Tetri eşi el ele tutuşmuşlar.
Protokoldeki yerlerini almışlar. Birinci, ikinci ve üçüncü gelen kokuların şişelenmiş kokular derde deva için, hoş nefes için varlıklı halı, gülyağı ve afyon sakızı dış satımcılarına o günkü satış akçelerinin tamamının yeri vardı. Dört yılönce Isparta ve Burdur’da Aralık 1887tarihinde geceleyin depremden birçok bina yıkılmıştı. Özellikle ağır yıkıma uğrayan Hacı Elfi (Pri Mehmet) ve Şeyh Mahalleleri (Kutlubey) halkına gerekli yardımlar yapılması düşünülmüş.
Kadılık Merkezi Sözcüsü İmam Handanzade Hafız Mehmet İzzet Efendi 1892 yılındaki Mis Koku bayramının ağası olarak Çallızade Mehmet Sıtkı torunu Saadet ağanın yüklendiğini açıklar. Gönüllü Müslüman, Rum ve Acem Ermeni ailelerinden bir grup genç kız koku yarışmalarında koku yarışması seçici heyetinin talimatlarını almak yerlerini alırlar..
İlk iki gün önceki yıllarda yarışmaya giren kokularla bezenmiş başörtüler, kutsal kitap örtüleri, bay bayan gömlekleri, çeşitli hastalıklar ve de belalara, kazalara karşı koruyan kokulu, dualı her cemaate hitap eden iç giyecekler, elbiselikleri, puşiler, başörtüleri, şerbetli, kahvelik örtüleri satışları, sergileri yapılmıştır.
Pazar Günü Koku Yarışmasına Geçilir.
Her yarışmacı, kendi kokusunu bir şişe içinde sunar; şişe üzerindeki motifler de değerlendirilir. Koku cam şişelerin boşları Kütahya’dan, toprak şişeler ise Sagalassos bölgesinden temin edilmiştir. Yarışmaya girecek şişeler içindeki kokular sıralanmış çeşitli cemaatlerden gönüllü genç kızlara tek tek koklatılır. Rahip, kadı ve koku erbabı birlikte kokuyu koklayanlardan yorum almak üzere koklayıcı genç kızların kulaklarına yaklaşarak eğilen yardımcı bayanlar sonucu jüriye parmak koku işaretiyle bildirilirler.
Bu parmak işaretleri her yıl farklı işaretlerle önceden kısa kurslarla tespit edilmiştir. Genç koklayışı kızlarla jüri heyeti arasında iletişimi sağlayan bayanlar genellikle Gayrimüslim Rum veya Ermeni cemaatindendir. Aracı bayanlar Müslümanlardan olması kadılıkça izin verilmez. Yarışmaya katılacak ve bölgeden toplanmış yarışmacılar en az üç kıyye (okka) litre ile yarışmaya katılma zorunlulukları vardır.
Yarışma katılımcılarının hazırladıkları tüm kokular incelenir. Isparta-Burdur dağlarında, bahçelerinde bulunan çiçek ve ağaçlardan bir yıldır emekle elde edilen Gül, lavanta, amber çamve tütsü… Gibi kokular üretildi. Yarışmaya katılanlar her yıl çoğalıyordu.
Araştırmalarımda gün yüzüne çıkmamış Isparta-Burdur bölgesinde koku üretme sanatı hep var olduğunu, Osmanlıda gül yetiştiriciliğinde, gül ürünlerinde öncü rol oynamasıdır!
Koku yarışması seçici kurul kurul başkanı ve üç üye birden başlarını salladılar. Doğancı mahallesinden, çobanlık yapan Dilsiz Osman’ın çam kokusu ve reçinesi birinci seçilir.
Sonuçta Çoban Osman’ın ardıç kokusu, kilise avlusunda küçük küçük miktarlarla birçok ziyaretçiye dağıtılır. Bir engelli Osmanlı vatandaşının büyük şeyler başarabileceğini herkes anlar, arkasından sessizce dua ederler. O gün, bir adamın sessizliği toplumun ortak duasına dönüştür.
Ve Aya Paniye’nınkoku kilisesinin (MİSPARTA) taşlarına şu cümle kazındı: Dilsiz Osman’ın ardıç kokusuyla varoluşunu duyurması, hem toplumsal hafızaya hem de koku-dua ilişkisine derin bir katkı sunuyor.
Osmanlı’nın Isparta sancağında koku üretim satışıyla ünlenen Koku Erbabı Emre mahalleli acem Ermeni’si Madam Eleni: Isparta’nın en eski parfüm ustası sıfatıyla Dilsiz Osman’ı cani gönülden tebrik eder. Koku bayramına gelenler: “Koku üretmede Isparta daha da ileri mesafededir” denilir. 1891 ve devam eden uzun yıllar Koku birincisi Dilsiz Osman için:
“Sessizliğin Kokusu: Dilsiz Osman’ın Ardıç Zaferi” , “Aya Paniye’da Bir Dua: Ardıçla Konuşan Adam” , “Koku Bayramında Sessiz Bir Başarı” sloganları sürer gider. B. AYGÜN