ABACIK NİKOLA
(Nikola Abla)
Bir Kadının Sessiz Direnişi: Abacık Nikola’nın Isparta Hikâyesi
1838 yılı… II. Mahmut döneminde, Isparta’nın Emre Mahallesi’nde, bugünkü 3836 Sokak’ta hâlen kısmen yıkıntı halinde bulunan Ortodoks metropolitlik kilisesinin papazlarından Papas Kura efendi yaşamaktadır.
Papazın tek kız çocuğu, Abacık Nikola’dır. Nikola, Hristiyan mahallesinde büyüse de Müslim Yörük-Türkmen arkadaşları sayesinde Müslümanlığa ilgi duymaya başlar. Bu süreçte Abdülvahap oğlu Akkuş Hüsnü’ye gönül verir. Her iki cemaatin karşı çıkmasına rağmen evlenirler. Müslüman ve Gayrimüslim cemaatlerince dışlanırlar. Ancak, bu evlilik, toplum tarafından da hoş karşılanmaz. Müslim ve Hristiyan İbadethanelerde verilen vaazlarla, yeni evli çifte iş verilmemesi duyurulur.
Isparta merkez sancağında çalışma imkânı bulamayan Akkuş Hüsnü, İsmanköy’ün karşısında yer alan, bir Rum işletmecisine ait Arap Dağı’na çalışmaya gider. Burada değirmen, bulgur taşlarıkahve dibekleri taş yontusu ile üretilmektedir.
Her şey yolunda giderken Akkuş Hüsnü bir kaza sonucu hayatını kaybeder. Abacık Nikola, iki ikiz çocuğuyla ortada kalır. Ne Müslüman ne de Ortodoks cemaatler tarafından kabul görür, dışlanma devam eder.. Çocuklardan biri, Güllü Filyos, İslami bilgilerle yetişmek üzere mahalleli Müslüman arkadaşlarıyla Müslim Hoca evine gitmeye başlar.
Diğer ikiz kardeşi Vasili, dini eğitim almak için Metropolitlik Hoca’nın evine gönderilir. Kısacası, biri Müslümanlığı diğeri ortodoksluğu seçer.
Yapayalnız kalan Isparta Rum’u Bayan Abacık Nikola, kendisinin, çocuklarının karnını doyurmak için Müslim, Rum ve Acem (Ermeni) düğünlerinde çalışmaya başlar. Isparta Sancağı Müslüman ahalisi ile Rum kadınlarının giyim tercihlerini göz önünde bulundurarak gelin adayları için giysiler hazırlar.
Özellikle Oğuz-Türkmen Isparta Yörüklerine özgü “üç etek” modelini geliştirir. Müslüman genç kızlar için İslami motiflerle, Ortodoks cemaatindeki genç kızlar için Hristiyanlık motifleriyle süslediği giysileri pazara sunar. Zamanla her iki cemaatin dışlayıcı tutumlarını kırmaya başlar, maddi kazanç elde eder.
Düğün mevsimi dışında kalan haftalarda ise Andık-Bezirgân Deresi’nden, Sagalassos(Burdur) tüccar yolunu kullanarak ticaret yapan Yahudi tüccarlardan Kütahya işi çini tabaklar, vazolar, bardaklar, fincanlar ve sofra takımları getirerek evlenecek çiftlere sunar. Ancak 1844 yılında, Isparta Sancağı’ndaki han ve otellerde Yahudi propagandası yaptığı iddia edilen Bezirgân tüccarların bölgeye girişi, Mutasarrıf Vali Celalettin Paşa tarafından yasaklanır. . (Isparta Mutasarrıf Valisi Celal Paşa 2025 Isparta belediye Başkanı Şükrü Başdeğirmen’ lerin Büyük Büyük dedeleridir.)
Abacık Nikola İşi Genişletir, Kütahya Yollarındadır
Kütahya’dan malzeme getirmeye devam eder. Yahudi tüccarlarından Kütahya işi evlenecek çiftler için Çini tabaklar, Vazo, bardakları, fincan ve çanakları, sofra takımlarını getirmeye başlar.Bu gelişmeler üzerine Abacık Nikola, erkek kılığına girerek yol kesen eşkıyalara haraç ödemeyi göze alır.
Zamanla varlık kazanan Abacık Nikola’dan, resmi verginin dışında Müslüman, Rum, Ermeni cemaat temsilcileri yüklü miktarda haraç talep eder. Bunun üzerine Nikola, cemaat temsilcilerine şöyle seslenir:
“Benim hem Müslim hem Ortodoks anlayışlarına sempatiyle bakmamı hoş görmediniz. Eşim, Isparta Sancağı’ndan dışlandı. Kahrından kaza yaptı, değirmen taşı altında ezildi. İki çocuğumla aç kalmama göz yumdunuz. Yardım kurumlarınızdan faydalanmamı istemediniz. Şimdi ise varlıklı olduğum için kazancıma göz diktiniz. O zaman, benim her iki din kültürüne karşı saygılı olduğumu kabul edin! Her üç cemaatin temsilcisi olarak, ibadethanelerinizde vereceğiniz vaazlarla benden helallik (Özür)isteyin” der.
Bu sözler karşısında cemaat temsilcileri sessiz kalır. Büyük Atatürk’ün laiklik ilkesinin önemi burada açıkça görülmektedir. “Din ve devlet işleri birbirine karıştırılmamalıdır” ilkesi o günlerde uygulanıyor olsaydı, bu kadın böylesine bir rezillik yaşar mıydı?
Yıllar geçer.
Çocuklarından biri Müslümanlığı, diğeri Ortodoksluğu seçer. Isparta Rum’u olarak bilinen Abacık Nikola hayatını kaybeder. Milyarder olmasına rağmen cenazesi ortada kalır. Ancak hayırsever bir grup cenazeyi neden sonra kaldırırlar.
Burgutmaoğlu Hacı Ahmed’in oğlu Mustafa, İskender Mahallesi’nden Bakkal Hacı Mehmet, Çakmakçı Süleyman, Rum ahalisinden Eftem oğlu Kiryako, Anabalioğlu Vasil ve Simyokoğlu Ligori — hem Müslim hem Ortodoks dualarıyla Abacık Nikola’yı defnederler.
Isparta Mutasarrıf Valiliği, her üç cemaatten temsilcilerle bir heyet oluşturur. Sayım döküm işlemi başlatılır. Nikola’nın sandığı açılır, içindeki vasiyet okunur. Terekesi tutanak altına alınır. Sandıktan çıkanlar arasında çeşit çeşit ipekli kumaşlardan entariler, şalvarlar, gömlekler; duvaklar, püsküllü ve işlemeli fesler, ipek kuşaklar, aynalar yer alır. Müslüman ve gayrimüslim kadınlar için ayrı biçimlerde işlenmiş giysiler, kürkler, elmas parçaları, altın yüzükler, küpeler, bilezikler ve gerdanlık inciler dikkat çeker.
Karamani Osmanlı Türkçesi ve Isparta şivesiyle kaleme alınmış vasiyetnamenin son bölümünde Abacık Nikola şöyle der:
“Onlarca Müslüman ve gayrimüslim, fakir evlilik adayı genç kıza verilecekler tek tek sıralanmıştır. Para ve ziynet eşyalarının bir kısmı Kırım Savaşı fonuna, kalan kısmı ise Müslüman ve Hristiyan ibadethanelerine bağışlanmak üzere vasiyetim son bulur.”
Abacık Nikola’nın Isparta da Müslim ve Gayrimüslim cemaatlere verdiği dersin büyüklüğünü düşünmek gerekmez mi? Yaşam bize, Yaşanan, konuşulan Isparta tarihi durmadan dinlenmeden, aralıksız bizlere ders veriyor. Tabi alana!
Pisidia Nis Adalı Ispartalı Rumlar Derneği’nden, Ispartalı Rum torunlarından İç Mimar Maria Gulemanoğlu’na ve Atina Nea Lonia Ispartalı Rumlar Derneği’nden tüccar Kastanti Yorgioğlu’na, ata notlarını benimle paylaştıkları için teşekkür ederim.
2025 – Araştırma: Bayram AYGÜN