EĞİRDİR NİS’TE RUMLAR
Bir Sözlü Tarih Yolculuğu
Saygıdeğer okuyucular: Türkler Isparta Sütçüler bölgesinde bin yıldır değil 2000 yıldır yaşadıklarının belgesel iddiamı sizlerle paylaşmak istiyorum. B.Aygün-Isparta
Halk arasında anlatılan tarihi olaylar, akademik çevrelerde “sözlü tarih” olarak adlandırılır. Yazılı ve sözlü kaynaklarımızda Isparta ve çevresi, Pisidia adıyla anılır; bu ad, bölgeye ilk yerleşenleri ifade eder. Pisidia, Yalvaç’tan başlayarak Antalya Side, Burdur ve Muğla Fethiye’ye kadar uzanan geniş bir coğrafyayı kapsar.
1893 ile 1923 yılları arasında, bu bölgenin kiliselerinde Başpapazdık yapan Metropolit Gerasimos’un, Mustafa Kemal Atatürk’e duyduğu hayranlığı kendi anı kitabında açıkça dile getirdiği görülür. Bu anıların büyük bir kısmını, Isparta Emre Mahallesi’nde, bugünkü Gökgöz Camii yakınındaki (3836. sokakta) Pisidia Metropolitlik konutunda kaleme almıştır.
Yeni Türkiye Cumhuriyeti’nin ilanı, Lozan Mübadelesi sürecinde, Isparta ve Burdur’daki Rumlar gibi Başpapaz Gerasimos da Yunanistan’a göç etmiştir. Ancak Mustafa Kemal Atatürk’ün, Başpapaz Tantalides’e Türkiye’de sade bir yaşam kurabileceğini söylediği de hatırlanmalıdır.
Gerasimos, göç ederken yanında 1893 öncesinden 1923’e kadar olan dönemi kapsayan, Isparta’daki günlük yaşamı anlatan büyük boy anı defterlerini de götürmüştür. Bu defterlerde Atatürk, Batı Cephesi Komutanı Ali Fuat Cebesoy, İsmet İnönü ile ilgili yazışmalaryer alır.
Anılarında, “Nislidler” olarak adlandırdığı Eğirdir Nis Adası sakinlerinden de söz eder. Gerasimos’a göre bu halk, M.S. 53 yıllarında Kıbrıs’tan Eğirdir’e göç etmiş, tüccar ve zanaatkâr kimlikleriyle tanınmışlardır. Özellikle inşaat işçiliğinde ustalaşmış olan bu insanlar, ilkbaharda göl çevresindeki yerleşimlere gidip sonbaharda adalarına dönerlermiş.
Kaynaklar arasında Yazar Ispartalı Osmanlı torunu St. P. Kaplanoglou: “Sparta of Pisidia 2022” eseri, Martha Kaplanoglou Yayınları, Spyridon Paloglou’nun Küçük Asya Pisidia Adası “Anargyroi Azizleri” Derneği çalışmaları ve Helen Dünyası Vakfı’nın yayınları yer alır. Ayrıca Moustakas’ın Atina’da yayımlanan “Doğu’nun Spartası” yıllık dergisi de bu anlatıyı destekler.
Başpapaz, bölgedeki Oğuz-Türkmen Müslüman halkın inşaat, marangozluk gibi işlerden anlamadığını; çadır yaşamından taş, kerpiç ve ahşap mimariye geçişte Eğirdir Nis Rumlarının ustalıklarının belirleyici olduğunu yazar. Anlatılar, 1890’lı yılları,1200’lerden: Orta Asya’dan gelen Türk göçlerini de kapsayacak biçimde sözlü tarih şeklinde aktarılmıştır.
Nislidler’in Kıbrıs’tan Eğirdir’e neden göç ettiklerine dair bilgiler de anılarda yer alır. Gerasimos, M.S. 53’lerde bu bölgeyi gezen Havari Pavlus’un izlerini sürer. Pavlus’un Sütçüler ilçesi Çandır köyü Şahne Mahallesi’ndeki Asar Tepe mevkiinde bir süre yaşadığı, burada daha sonradan inşa edilen kilisenin 2019 yılında Kültür ve Turizm Bakanlığı tarafından koruma altına alındığınıhatırlatmalıyım.
Ortodoks kaynaklarında Havari Pavlus’un Eğirdir’den geçtiği, Pisidia Antakya’sına ulaşmak için Güney-Kuzey yolunu izlediği anlatılır. Pavlus’un Tarsuslu bir Yahudi olduğu, Sütçüler-Çandır bölgesinde iki yıl kaldığı, burada Şaman (Gök Tanrısı inançlı) Türkmen göçerlerle sohbet ettiği, onlardan şifalı otlar hakkında bilgi aldığı, bu bilgilerin İncil’e geçtiği aktarılır. “Tarsusİncil Eylemleri” adlı Yeni Ahit metinlerinde bu mektuplara yer verilir.
M.S. 67 yılında Tarsus’taki antik Roma felsefe okulunda eğitim görmüş olan Pavlus’un, Çandır bölgesinde sedir (Cedrus) ve guggul (Boswellia) gibi bitkilerle tedavi olduğunu, Şaman inancına sahip Oğuz-Türkmen çobanlardan zihin açıklığı sağlayan otlar hakkında bilgi aldığı da anlatılır.
Bu belgesel anlatı, hem Rum halkının bölgedeki izlerini hem de Türk göçerlerle kurdukları ilişkileri tarihsel bir derinlikle her şey ortada!
Araştırma ve metin: Bayram AYGÜN – 2025,